Nga Redi SHEHU: Dy fjalë për ditën ndërkombëtare të shamisë

I kthyer tashmë në quasi religjion, laicite’ (versioni francez i sekularizmit, është i papërkthyeshëm në sojin e vet) është munduar të zëvendësojë dominimin e religjiozitetit në shoqërinë njerëzore përgjatë shekujve, ku në emër të asnjanësisë në shoqëritë moderne dhe postmoderne shumëpërkatësore ka vulosur dominimin e vet në përdishmërinë dhe sferën publike. Laicizmi nuk lindi si një vlerë shoqërore unifikuese përbashkuese e shoqërisë dhe e kombit francez; fillesat dhe burimet e kësaj lëvizjeje janë pasqyrë e periudhave historike të Republikës së Tretë të mbushura me konflikte, antagonizma, si dhe me paragjykime shtresore e sociale. Me pak fjalë, shërben si një religjion për të ikur nga religjioni.

Për francezët, multikulturalizmi amerikan shihet si negativ, sepse, sipas tyre, shumëllojshmëria e kulturave e bën të paaftë trajtimin e individëve si të barabartë. Për francezët, barazia sociale arrihet duke fshirë përkatësitë fetare, etnike, në hapësirën publike, për të ndërtuar një individ abstrakt (sepse ngjashmëria është një abstraksion tek njerëzit) që quhet qytetari francez. Nëse Amerika lejon bashkëjetesën mes kulturave të ndryshme, duke u dhënë edhe përfaqësi politike, Franca insiston me asimilimin në një kulturë, në një gjuhë, histori dhe ideologji politike, që përmblidhet në republikanizmin francez. Është pjesë e mitologjisë së superioritetit të republikanizmit francez, që e konsideron veten më të veçantë se të tjerët. Kështu, Franca me laicite’ është bërë vendi frymëzues për disa vende të tjera, duke ndikuar në përplasjen e madhe mes Perëndimit dhe muslimanëve.

Sekularizmi i Shteteve të Bashkuara të Amerikës është në thelb mbrojtje e religjionit nga ndërhyrja e shtetit. Sepse SHBA-së nuk i është dashur të kalojë përmes procedurës së ndarjes së kishës nga shteti, për arsye se nuk ka patur një kishë-shtet nga e cila do t’i duhej të ndahej, si në rastin e lindjes së shteteve kombe evropiane që në bazë kishin fenë. Ajo lindi si një shtet modern sekular, duke mos kaluar në procedurën e defetarizimit. Për këtë arsye, është shtet më pak i kompleksuar ndaj religjioneve. Prandaj gjejmë emigrantë në Amerikë që bëhen praktikantë të feve të tyre lirshëm, ndryshe nga vendet e tyre të origjinës. Ndërsa universalizmi francez është i gabuar, sepse e konsideron një komunitet si një thelb i njëjtë. Ekzistenca jonë qëndron në atë që jemi të ndryshëm nga të tjerët. Është ndryshueshmëria që është elementi i përbashkët (thelb), jo homogjeniteti komunitar i sforcuar.

Për shumë mbështetës të këtij lloj laicite’-ti, shamia e grave muslimane është parë në formë të keqkuptuar si simbol i rezistencës islame ndaj modernitetit. Prandaj pengimi ndaj shamisë është konceptuar si një gjest simbolik për t’u pozicionuar kundër “tjetrit kulturalisht”, pra, ka kaluar përtej një cope tekstili, drejt përplasjes së kulturave, duke mos e njohur Islamin, i cili është i përmbyllur tashmë në terma dhe definicione si fe e të gjitha kohëve, çka e bën atë të jetë modern për çdo kohë dhe situatë, duke e kontekstualizuar mesazhin e vet në kohëra të ndryshme.

Sot, çështja që shtrohet është se a gjeneron religjioni kulturë në vetvete, dhe nëse po, atëherë si mundet që kjo kulturë të margjinalizohet në të drejtën e vet për t’u afishuar në sferat publike? Ne duhet të njohim kulturat rreth nesh dhe më pas të negociojmë me to. Politikat e kokëfortësisë janë politika të dështuara. Sa më shumë presion, aq më shumë kundërreagim.

Lidhja historike mes veshjes së grave muslimane shqiptare është e mishëruar në kostumografinë, traditën, në figurën e gjysheve tona me shami; në art kemi kryeveprën e Kol Idromenos, “Motra Tone”, ose “Dasma Shkodrane”. Tentativat e konstatuara në dekadën menjëherë pas rënies së komunizmit për ta konsideruar shaminë si fenomen i tëhuajtur vijnë nga jehona që totalitarizmi kishte lënë në botëkuptimin e njerëzve, që përmblidhej në sterilizimin e çdo gjëje fetare në Shqipëri. Në raport me muslimanet, dhe sidomos me gratë muslimane me shami, u konstatuar presion më i madh, i cili mendoj se u bë për dy arsye. Së pari, sepse ajo përbënte një impakt direkt viziv në raport me besimtaret e besimeve të tjera, dhe në psikozën e formimit ateist, ajo përbënte ndotje vizive për shoqërinë e re shqiptare të kurrkundit. Së dyti, duke qenë se vrulli për të ndërtuar socializmin u transformua tashmë në vrullin për të ndërtuar integrimin, përfaqësuesit dhe praktikantët e fesë islame u panë si thirrje nga e prapambetura, e refuzuara, e cila duhej një orë e më parë të zhdukej nga hapësira publike e re shqiptare. Me pak fjalë, aspirata për integrim mori në rastin e shamisë, për shkak të injorancës dhe të moskuptuarit të tjetrit ndryshe, nuancat e praktikave bolshevike për ta çinstaluar tjetrin totalisht.

Ndërsa qasja ndaj besimeve të tjera pësoi ndryshime, ajo ndaj besimit islam mbeti më e ngurtë, e ndikuar nga një propagandë dhe makiazh i shëmtuar, që shpeshherë me pa të drejtë i vishej këtij besimi. Mbulesa e femrës muslimane, nga një kostum dhe krenari kombëtare që shpeshherë mbushte sallonet e ekspozitave apo faqet e albumeve të historisë së Shqipërisë, apo shoqëronte ato dokumentarë të vjetër filmikë të gërvishur në bardh e zi, u kthye në “shfaqje të huaj” për shoqërinë shqiptare dhe në objekt sulmi shpeshherë institucional. Flasim për të drejtat e grave dhe dhunën ndaj tyre, por a nuk është privimi nga shkolla, puna, profesioni, etj., dhunë direkte vetëm për shkak të bindjes së tyre fetare?

Në këtë rast u pa një fenomen interesant, siç ishte përplasja e dy të drejtave kushtetuese në të njëjtin subjekt, siç janë vajzat muslimane. Nga njëra anë ato gëzonin të drejtën kushtetuese të lirisë së besimit dhe të manifestimit të tij në hapësirën publike, nga ana tjetër ato ishin po subjekt i të drejtës për të qenë të arsimuara. Kështu, atyre iu tha se duhet të zgjidhnin njërën prej këtyre të drejtave, duke përjashtuar automatikisht tjetrën: pra, ose të arsimuara e pa shami, ose me shami dhe të paarsimuara! Kjo përplasje mendoj se pati ardhur jo nga injoranca e parimeve bazë të të drejtave civile të individit në shoqëri, por nga konsiderimi i laicizmit jo si sekularizëm, jo si neutralitet, por si laicizëm jakobin në raport vetëm me një kategori religjioze. Ndaj edhe kërkesa për ta hequr atë është kërkesa për të fshirë identitetin e saj.

Laicizmi në Shqipëri nuk pati kurrë formën e një sekularizmi anglo-sakson. Ai është një formë laicizmi hibrid, që merrte trajta të ndryshme në raport me religjionet e ndryshme të këtij vendi multireligjioz si Shqipëria. Në raport me muslimanet merrte format e laicizmit jakobin intolerant, deri represiv, në lidhje me këtë besim. Në raport me besimet e tjera, të ashtuquajtura religjionet e integrimit, ky laicizëm nuk ekziston, por merr cilësi selektive, duke u shndërruar në një asnjanësi promovuese.

Për të përcaktuar sjelljen laike të një aparati shtetëror në raport me një popullsi multifetare, duhet të shihet qëndrimi i këtij aparati në raport me religjionin që përbën maxhorancën e atij vendi. Bazuar mbi këtë formulë, qëndrimi laik ndaj muslimanëve shqiptarë, si pjesëtarë të fesë maxhoritare në Shqipëri, është luhatur kryesisht mes laicizmit të modelit franko-kemalist. Ky model përshtatej jo vetëm me psikologjinë post-ateiste të udhëheqësisë shqiptare, por edhe me një keqkuptim mbi rolin e muslimanerisë në integrimin evropian të shqiptarëve. /tesheshi.com/